MAKALELER / ZEOLİT MADENİ VE ÖZELLİKLERİ - ENDÜSTRİYEL ÜRÜNLER ANSİKLOPEDİSİ
1.Giriş:
Zeolitler, alkali ve toprak alkali elementler içeren sulu alüminyum silikatlar olarak tanımlanmaktadır. Doğal zeolitlerin endüstride kullanılmaya başlanması 1940lı yıllara dayanmaktadır. İyon değişimi yapabilme, adsorbsiyon ve absorban özellikleri ve düzenli kanal yapıları nedeniyle moleküler elek olarak kullanılabilmeleri, silis içerikleri, hafiflikleri ve gözenekli yapıları zeolitleri aranan hammadde olma özelliği kazandırmıştır.
Zeolitin 50 ye yakın doğal ve 150 civarında yapay olarak üretilmiş sentetik türü vardır.
Ülkemizde milyonlarca tonluk zeolitli tüfün varlığı bilinmektedir. Türkiye’de yaygın olarak özellikle klinoptilolitli tüfler mevcuttur.
2. Mineralojisi ve Kristal Kimyası:
Zeolitlerin genel kimyasal formulü; Mx, Dy ( ALx+2y Si n-x+2y O2n). m H2O dir.
M= Na,K veya diğer(+1) değerlikli katyonlar, D= Ma, Ca, Si, Ba ve diğer (+2) değerli katyonlardır. Kanallar ve gözeneklere ait ağ ile kafes yapısının çok belirgin olması, minerale çok geniş bir yüzey alanı vermektedir. Yapı negatif yüklüdür ve geniş yüzey alanı yüksek katyon değişimi kapasitesine sahiptir.
3.Zeolitleri Diğer Alüminosilikatlardan Ayıran Özellikler:
a) Gaz adsorbsiyonu: Gaz molekğllerini seçici olarak absorbe eder.
b) Su absorsiyonu-desorbsiyonu: Zeolit yapısında herhangi bir fiziksel veya kimyasal değişiklik olmaksızın su absorbsiyonunun tersini yapabilir.
c) Katyon değişimi: Katyon seçiciliği esasına dayalı olarak katyonu diğer katyonlarla değiştirebilir.
d) Zeolit, yüksek katyon değişimi kapasitesi sahip olması nedeniyle bitkilerden değerli besinleri( amonyum, potasyum, magnezyum, kalsiyum ve diğer elementler) tutup yavaşça bırakma özelliğine sahiptir.
e) Toprağın katyon değişim kapasitesinin artması sonucunda gübre ihtiyacını azaltır. Gübreden yararlandırmayı arttırması ile bitkinin daha dengeli gelişmesini sağlar.
f) Zeolitler su tutma kapasitesinin yüksekliği su tasarrufu sağlar.
g) Kültür balıkçılığında su kalitesini arttırır. Lağım suyu arıtılmasının biyolojik aktivitesini arttırır ve sonunda tortulaşmış atık çamurun kıymetini arttırır.
h) Yağmurlarda kimyasal erozyonu minimuma indirir.
I) Doğal zeolitler mükemmel bir toprak ıslahı yaparlar. Zeolit bu kullanımı haricinde moleküler elek, radyoaktif atık veya yasalarda belirtilen ağır kimyasal toksin tehlikelerin uzaklaştırılmasına ait filtre ortamı olarak kullanılmaktadır.
k) Zeolit, özellikle amonyum, hayvan gübresi ve atık sulardaki pis kokuların azaltılmasında kullanılır.
L) Madencilik ve metalürjik atık sulardan metallerin uzaklaştırılmasında kullanılır.
4. Doğada Bulunan Zeolit Mineralleri:
Doğal zeolitler doğada volkanik tüflerin değişimi ile oluşan mineral grubudur. Doğal zeolitin tabiatta bilinen 50 ye yakın minerali bulunmaktadır. İkincil yapı üniteleri ve iskelet yapılarının kombinasyonu temel alınarak yapılan zeolit minerallerinin sınıflandırılmıştır.
|
GRUP |
İKİNCİ YAPI ÜNİTESİ |
GRUP MİNERALLERİ |
|
1 |
Tek 4 lü Halka |
Analsim, Harmotom, Filipsit, Gismondin, Paulingit, Lömontit, Yuguwaralit |
|
2 |
Tek 4 lü Halka |
Eriyonit, Offretite, Levynit, Omaga |
|
3 |
Çift 6 lı Halka |
Foyasit, Zeolit-X, Zeolit- Y, Şabazit, Gmelinit |
|
4 |
Çift 6 lı Halka |
Natrolit, Skolesit, Mezalit, Tomsonit, Gonnardit, Edingtonit. |
|
5 |
Kompleks 4-1 |
Mordenit, Dokhiorit, Ferrierit, Epistilbit, Bikitait |
|
6 |
Kompleks 5-1 |
Hölandit, Klinoptilolit |
|
7 |
Kompleks 4-4-1 |
Stilbit, Brewsterite |
5. Zeolit Kullanım Alanları
Son yıllarda önemli bir endüstriyel hammadde durumuna gelen doğal zeolitlerin bu
özelliklerinden biri veya birinden fazlasının istediği kullanım alanları: kirlilik kontrolü, enerji,
tarım-hayvancılık, maden-metalürji ve diğer alanlar olmak üzere 5 ana bölümde toplanabilir
5.1. Kirlilik Kontrolü
Zeolit mineralleri iyon değiştirme ve adsorbsiyon özellikleri nedeniyle kirlilik kontrolünde
gittikçe artarak kullanılmaktadır.
a) Radyoaktif Atıkların Temizlenmesi:
Nükleer santral atıklarında bulunan ve çevre sağlığı açısından tehlikeli olan Sr90, Cs137, Co60, Ca45 gibi izotoplar, zeolitlerle tutulabilmektedirler. Böylece atık sudan alınan radyoaktif atıklar, zeolitle birlikte gömülerek zararsız hale getirilmektedir. Bu alanda asitlere dayanıklılıkları nedeniyle klinoptilolit ve mordenit kullanılmaktadır.
b) Atık Suların Temizlenmesi:
Şehir ve endüstri tesislerin atık sularında bulunan azot bileşikleri (özellikle amonyum), metal iyonları (Pb, Cd, Fe, Cu, vb.) atıldıkları ortamlarda yeraltı ve yerüstü sularını kirletmekte ve bu ortamların gerek temiz su gerekse de kullanma suyu olma özelliklerini yok etmektedirler. Ayrıca bu sularda yaşayan balık ve diğer su faunasına toksik etki yapmakta ve bu faunanın beslenmesi için gerekli alglerin üremesini de engellemektedir. Bu nedenle atık sularda bulunan azot ve istenmeyen bazı ağır metal katyonları (örneğin Pb++) zeolitler tarafından kolaylıkla tutulmaktadır. ABD ve Japonya’da pek çok şehir ve endüstriyel atık suları klinoptilolit kullanılarak temizlenmektedir.
c) Baca Gazlarının Temizlenmesi:
Petrol ve kömür kullanan tesislerin bacalarından çıkan CO2, SO2 ve diğer kirletici gazlar
zeolitlerin adsorblayıcı özelliği ile ayrılabilmektedir. Mordenit ve klinoptilolitin bu alanda çok
iyi sonuçlar verdiği yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur.
d) Petrol Sızıntılarının Temizlenmesi:
Kirlilik kontrolü uygulamalarında yeni gelişen bu alanda aktifleştirilmiş zeolit, genleştirilmiş perlit, sodyum karbonat, tartarik asit ve %20 metilsiloksan içeren bir bağlayıcıyla peletlenmiş halde kullanmaktadır. Özgül ağırlığı 0,5 gr/cm3 ve yağ adsorblama kapasitesi 0.97 gr olan bu malzeme, 200 saat suda yüzebilmekte ve yüzeydeki petrolü adsorblamaktadır
e) Oksijen Üretimi:
Yaşam için gerekli olan oksijenin azalmasına yüzyılımızın sorunlarından olan su ve hava kirliliği neden olmaktadır. Akarsu ve göllerdeki oksijen eksikliği, bu ortamlarda yaşayan balık ve bitkilerin yok olmasına neden olurken kapalı bir mekandaki oksijen azlığı insan sağlığını tehdit etmektedir. Bu durumlarda zeolitlerin azotu seçimli adsorblama özelliklerinden yararlanarak bu ortalamalara oksijence zenginleştirilmiş hava sağlanabilmektedir. Oksijen üretiminde, daha çok sentetik zeolitlerden yararlanılmakla birlikte, doğal zeolitlerden özellikle mordenit ve bazı klinoptilolitlerle şabazit de kullanılabilir görülmektedir.
f) Çöp Depo Alanları:
Düzenli çöp depo alanlarının en önemli kesimleri zemin ve zemin stabilizasyonudur. Zeminde kullanılacak astar malzemenin zemini sağlamlaştırıcı geçirgen olmayan bir yapı göstermesi istenir. Bunun için genelde geçirgenliği az olan killer kullanılmaktadır. Killerin zamanla şişerek jelleşmeleri ve asit ortamlardan etkilenmeleri nedeniyle problemler yaşanabilmektedir. Yapılan araştırmalar bentonit türü killerle klinoptilolit türü zeolitlerin birlikte kullanılmalarının hem zemin kararlılığına olumlu etki yaptığı hem de daha ince astar malzemesi ile zemin oluşturulabileceğini göstermiştir. Aynı zamanda zeolit sızabilecek sulardaki zararlı iyonları tutarak ayrıca filtre görevi görmektedir
5.2. Enerji
Dünyanın gittikçe büyüyen enerji ihtiyacı; kömür ve petrol yanında nükleer ve güneş enerjisi gibi kullanılan ve aynı zamanda da geliştirilmekte olan değişik kaynaklardan karşılanmaya çalışılmaktadır. Bu kaynakların enerjiye dönüştürülmesi esnasında sentetik ve doğal zeolitlerden faydalanmaktadır.
a)Kömür ihtiyacının gün geçtikçe artması kaliteli ve kolay işletilebilir rezervlerin azalması, çok derinde bulunan veya kükürtçe zengin kömür yataklarının işletilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu tür yataklarda, kömür yeraltında yakılarak gazlaştırılır ve elektrik enerjisine çevrilir. Bu alanda zeolitler kömürün yeraltında yakılabilmesi için gerekli oksijenin üretilmesinde ve yanma sırasında oluşan SO2'nin yanında patlayıcı özellikteki azot oksit ve hidrokarbonların temizlenmesinde kullanılabilmektedir. Ancak yaygın değildir.
b) Doğal Gazların Saflaştırılması: Zeolitler, 1969 yılından beri kirli veya saf olmayan doğal gazlarından CO2 'in uzaklaştırılmasında kullanılır.
c) Güneş Enerjisinden Faydalanma: Zeolitlerin sıcaklığa bağlı olarak su verip alma özelliklerinden yararlanarak, klinoptilolit ve şabazit üzerinde yapılan uygulamalarda, küçük yapıların ısıtılması ve klimatize edilmesi, diğer bir deyişle, zeolitlerin güneş enerjisinin transferinde ısı değiştirici olarak kullanılması mümkün görülmektedir.
d) Petrol Ürünleri Üretimi: Burada genellikle, adsorbsiyon kapasiteleri ve etkin gözenek çapları doğal zeolitlere göre daha yüksek olan sentetik zeolitler kullanılmakla birlikte petrol ve gaz içeren alanların aranması ve paleoortam koşullarının belirlenmesinde önemli bilgiler veren doğal zeolitler, petrol ve gaz üretimi ile bunların rafinasyonunda bazı özel uygulamalarda kullanılabilmektedir. Tabii gazlardan su ve CO2 mordenit, şabazit ve klinoptilolit kullanılarak ayrılmaktadır. Ayrıca doğal zeolitlerden petrol rafinasyonunda yararlanılabilecek nitelikte katalizörler üretilmiştir.
5.3. Tarım ve Hayvancılık
Zeolitli tüfler, gübrelerin kötü kokusunu gidermek içeriğine kontrol etmek ve asit volkanik
toprakların PH'nın yükseltilmesi amacıyla uzun yıllardan beri kullanılmaktadır
a) Gübreleme ve Toprak Hazırlanması:
Doğal zeolitler, yüksek iyon değiştirme ve su tutma özellikleri nedeniyle toprağın tarım için
hazırlanmasında, çoğunlukla kil bakımından fakir topraklarda yaygın biçimde kullanılmaktadır. Ayrıca yüksek amonyum seçiciliği nedeniyle gübre hazırlanmasında taşıyıcı olarak klinoptilolit kullanılmasıyla amonyumun bitkiler tarafından daha etkin biçimde kullanılması ve gübre tasarrufu sağlanmaktadır. Klinoptilolit nem fazlasını adsorbladığı için gübrelerde depolama sırasında oluşan pişme ve sertleşmeyi de önlenmektedir. Ayrıca fazla sulama nedeniyle oluşan mantarı hastalıklarının da önüne geçtiği belirlenmiştir.
b)Tarımsal Mücadele: Doğal zeolitlerden iyon değiştirme ve absorblama kapasitelerinin yüksekliğinden dolayı tarımsal mücadele ilaç taşıyıcı olarak yararlanılmaktadır.
c) Toprak Kirliliğinin Kontrolü: Doğal zeolitlerin katyon seçme ve değiştirme özelliklerinden sadece besleyici iyonların bitkiye aktarılmasında faydalanılmayıp aynı zamanda beslenme zincirlerinde Pb-Cd-Zn-Cu gibi istenmeyen bazı ağır metal katyonlarının tutulmasında da yararlanılabilir. Bu alanda kullanılan klinoptilolitin radyoaktif kirlenmenin söz konusu olduğu topraklara ilave edilmesi ile bitki tarafından alınan S90 miktarının büyük ölçüde azaltıldığı da saptanmıştır
d) Besicilik: Yemlerine zeolit ilave edilen tavuk, domuz ve geviş getiren hayvanların normal yemlerle beslenenlere oranla sağlıkları bozulmaksızın ağırlıklarının artığı belirlenmiştir. Bu alanda kullanılan zeolitlerin başlıcaları klnoptilolit ve modernittir.
e) Organik Atıkların Muamelesi: Bu alanda kullanılan doğal zeolitler dışkıların kötü kokusunun giderilmesini, nem içeriklerinin kontrolünü ve dışkılarının oksijensiz ortamda çürümesiyle oluşan metan gazının diğer gazlardan ayrılmasını sağlamaktadır. Koku giderimi ve nem içeriğinin kontrolü ile hayvan barınaklarında daha sağlıklı koşul yaratılmaktadır. Özellikle klinoptilolit ile muamele edilen gübreler (özellikle tavuk gübresi) çok daha kısa zamanda kullanılabilir ve daha zengin içerikli olmaktadır.
f) Su Kültürü: Göl ve göletlerde biyolojik artıkların neden olduğu kirliliğin temizlenmesinde doğal zeolitler özellikle klinoptilolit etkin olarak kullanılmaktadır. Ayrıca doğal zeolitlerden, canlı balık taşımacılığı ve su kültür ortamlarında ihtiyaç duyulan oksijence zengin hava akımının temininde de yararlanılmaktadır
5.4.Madencilik ve Metalürji
a) Maden Yataklarının Aranması: Volkanik malzemenin hidrolizi sonucu oluşan zeolitler cevher yataklarının oluşumlarının açıklanması yanında, aramalarında da kullanılabilir. Japonya'da tüflü kumtaşlarındaki uranyum cevherleşmesinin klinoptilolit-hölanditli seviyelere bağımlı olduğu belirlenmiştir. Ülkemizde ise zeolitli tüflerin borat oluşumları ile ilişkileri dikkat çekmektedir.
b) Metalürji: Çevre sağlığı açısından tehlike oluşturan bazı ağır metal katyonları içeren madencilik ve metalurjik faaliyetlerinden ortaya çıkan atık sular, doğal zeolitlerin katyon değiştirme özelliklerinden faydalanılarak arıtılabilmektedir. Ayrıca pirometalurji sanayinde CaCO3 ve doğal zeolit karışımı Cu-Pb alaşımlarının eritilmesinde ortaya çıkan zararlı dumanları %90 oranında yok edebilmektedir
5.5. Diğer Kullanım Alanları
a) Kağıt Endüstrisi: Yüksek parlaklığı olan zeolit cevherleri, kağıt endüstrisinde dolgu maddesi olarak gittikçe daha fazla kullanılmaktadır. Klinoptilolit katkılı kağıt, normal kil katkılı kağıtlara göre daha tok olup, kolay kesilebilmekte ve mürekkebi daha az dağıtmaktadır. Klinoptilolit -10 mikrona kadar öğütüldüğünde aşındırma endeksi %3'den az, parlaklığı 80 civarında bir malzeme özelliği kazanır. %28 zeolit tozu katılmış bir karışımdan klasik kağıda göre çok daha hafif kağıt üretimi mümkündür.
b) İnşaat Sektörü: Puzzolan çimento ve beton: Zeolitik tüf yatakları, birçok ülkede puzzolanik hammadde olarak kullanılmaktadır. Zeolit puzzolanlar, son beton ürününün daima yeraltı su korozyonuna maruz kalacağı hidrolik çimentolarda önemli uygulamalar bulmaktadır. Zeolitlerin sulu altyapılarda kullanılacak puzzolan çimento üretiminde kullanılması, yüksek silis içermeleri nedeniyle betonun katılaşma sürecinde açığa çıkan kirecin nötrleşmesini sağlayabilmektedir
Hafif Agregat: Perlit ve diğer volkanik camlar gibi doğal zeolitler de genleşmeye uygundur.
Genleştirilmiş zeolitlerin sıkışma ve aşınmaya karşı dayanımı daha yüksek olup, genleştirilmiş hafif agregat üretilmektedir.
Boyutlandırılmış Taş: Zeolitik tüfler, düşük ağırlıklı, yüksek gözenekli, homojen, sıkı -sağlam
yapılıdırlar. Kolayca kesilip işlenebilmeleri ve hafiflikleri ile yapı taşı olarak kullanılırlar.
Birçok ülkede uzun yıllar bu amaçla kullanılan devitrifiye volkanik küller ve değişim uğramış
tüflerin zeolit içerikli olduğu son yıllarda anlaşılmıştır.
c) Sağlık Sektörü: Doğal zeolitler bu alanda çeşitli şekillerde kullanılmakla birlikte, bunlar arasında en önemlisi klinoptilolitin flörürlü diş macunlarında parlatıcı katkı maddesi olarak kullanılmasıdır. Klinoptilolitler Küba’da ülser ve ishal tedavisinde ilaç olarak kullanılmaktadır. Bu konuda alınmış patentleri bulunmaktadır. Ayrıca kesik türü yaralanmış hayvanların tedavisinde yaranın enfeksiyon kapmaması için toz olarak kullanılmaktadır.
Deterjan Sektörü: Çevre kirlenmesi nedeniyle deterjanlarda fosfat kullanımı bazı ülkelerde kısıtlanmaktadır. Bu yüzden deterjan katkı maddesi olarak sentetik zeolitler fosfatlarının yerine kullanılmaktadır. Son yıllarda doğal zeolitlerin de bu alanda kullanılmasına yönelik bazı çalışmalar devam etmektedir.
6. Üretim Yöntemi-Teknoloji:
Zeolit madeni genel olarak yatay olarak yataklanmıştır. Şu an bilinen yataklanmaların hemen hepsinde ya çok az bir örtü vardır veya bir kısmında da örtü yoktur. Bu nedenle tamamıyla açık ocak işletme yöntemi ile çıkarılmaktadır. Geleneksel açık ocak işletme yöntemleri başarı ile kullanılmaktadır. Uygun alanlarda patlatma yapılması üretim maliyetini çok aşağılara çekmektedir.
Ocakta üretilen zeolit kayaları kaba bir triyaj ile kalite yönünden ayrıldıktan sonra Kırma-eleme tesisinden geçirilerek kullanım alanlarına göre boyutlandırılıp, paketlenmektedir. Dünyada zeolit üretimi yaklaşık 40 seneden beri yapılmaktadır. Üretici ülkelerin başında A.B.D, Japonya, Kanada, Avustralya, Küba, Çin ve Kore gelmektedir. Ülkemiz ve dünyadaki zeolit üretim yöntemleri hemen hemen aynıdır. Üretimi yapılan yatakların hepsi yatay tabakalı olduğundan ocak üretimleri açık işletme yöntemleri ile yapılmaktadır. Ocaktan alınan ham cevher kırma-eleme ünitelerinde kırılıp sınıflandırılmaktadır. Ülkemizdeki ve dünyadaki üretim teknolojileri arasında tak fark tesis büyüklükleri ve ülkemizdeki tesislerde halen kurutma üniteleri olmamasıdır.
Zeolit üretimi ham cevherin doğadan çıkarılıp yalnızca kırma-kurutma ve eleme ile değişik
boylarda arza sunulmasından ibaret olduğundan, üretim olarak herhangi bir hammadde girdisi
yoktur. Üretim girdisi olarak, akaryakıt, elektrik ve iş gücü değerlendirilebilir. Üretim ve talep
miktarları sağlıklı olmadığından, bu verilerin verilmesi bir anlam taşımayacaktır
6.1.Teknolojide Muhtemel Gelişmeler:
Doğal zeolitler bilinen klasik maden işletme yöntemleri ile üretilebilmektedir. Bu nedenle maden işleme tekniklerindeki gelişmeler zeolit üretimini de yakından ilgilendirmektedir. Doğal zeolitler öğütülebilirlikleri ve işletmesi oldukça kolay madenlerdir. İyi bir kırma eleme ve ayrıca bir mikronize tesisi ile istenilen her türlü ürünü almak mümkün olmaktadır. Rakip ülkelerin de kullandığı teknikler bizimki ile hemen hemen aynıdır.
6.2.Rekabet Gücünde Gelişmeler:
Bilindiği kadarı ile dünyadaki pek çok ülkede doğal zeolit ithalatına gümrük
uygulanmamaktadır. Üretim teknolojilerinin gelişmesi ve kaliteli ve büyük rezerve sahip bazı
ülkelerin sektöre girmesi dünya pazarında fiyatları oldukça düşürebilir. Fakat Türkiye doğal
zeolitlerinin pek çoğunun lifsi mineral ve zararlı elementler içermemesi ve kalitesinin yüksekliği her zaman rekabet şansını yüksek tutmaktadır
6.3.Çevreye Yönelik Politikalar:
Sektörün çevre üzerine zararlı bir etkisi yoktur. Üretim sırasında zararlı atık (katı veya sıvı)
olmadığı için, çıkabilecek toz ve gürültü kirliğinin önüne geçilmesi halinde ve madencilik
sonrası rekreasyon çalışmalarının tam yapılması ile hiçbir çevre problemi yaratmayacaktır.
Üretim artıkları da genelde volkanik kayaç parçaları, düşük tenörlü zeolitler ve yan kayaçlar
olacağı için bunların düzenli depolanması ile çevre kirliliği yaratılmayacaktır. Üretim
tesislerinde toz tutucu sistemlerin yapılması yeterli olacaktır. Bu tür önlemler üretim maliyetine çok fazla etkili olmayacaktır
6.4.Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler:
Doğal zeolit sektörü özellikle dolgu ve katalizör uygulamalarında başarı ile kullanılabilmektedir. Bu konuda ülkemizde herhangi bir çalışma yoktur. Özellikle üniversitelerimizin bu konulara ilgisi ile doğal zeolitlerin kimya sektöründe kullanılabilme şansını arttıracaktır. Doğal zeolitler ülkemizde halen bir sektörde yan sanayi girdisi olarak kullanılmamaktadır. Yavaş yavaş arıtma sanayinde filtre elemanı olarak kullanımı başlamıştır. Bunları sektörel bazda incelersek:
a) Kimya sektörü: Sentetik zeolitlerin olduğu kadar doğal zeolitlerinde özellikle katalizör
ve taşıyıcı olarak kimya sanayinde kullanılabilirliği yüksektir.
b) Kağıt ve plastik sektörü: Gerek dayanım, gerekse de beyazlıkları özellikle belirli bölge
zeolitlerin (Manisa Gördes, Kütahya Simav) bu sektörlerde dolgu maddesi olarak
kullanımını arttıracaktır.
c)Tarım Sektörü: Toprak düzenleyici olarak kullanımının yanı sıra gübre ve zirai
ilaçların (herbisit ve pestisitler) yapımında doğal zeolitler taşıyıcı olarak bir çok ülkede
kullanılmaktadır. Taşıyıcı olarak zeolit kullanımı gübrelerin su ile çabuk çözünmelerini
engellemekte, zirai ilaçların zararlı etkilerini yok etmektedir. Bu çevre koruma için çok
önemli bir olgudur. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve Çevre Bakanlıklarının bu konuda
alacakları teşviklerle doğal zeolitler bu sektörlerin önemli bir yan girdileri olacaktır.
d) Arıtım Sektörü: Halen ülkemizde uygulanan arıtma sistemleri bir paket proje olarak
genelde yurtdışı kaynaklı olarak uygulanmaktadır. Birçok yerde projeler yanlış olsa da
uygulanmakta, çıkan sorunlar sonradan giderilmeye çalışılmaktadır. Yapılan araştırmalarda
ülkemizde var olan çevre şirketlerinin ya doğal zeolit kullanımından haberleri olmadığı, az
çok bilgi sahibi olanların ise nasıl kullanabilecekleri hakkında bilgisiz oldukları görülmüştür.
7. Türkiye’deki Zeolit Oluşumları:
Ülkemizde ilk defa 1971 yılında Gölpazarı- Göynük civarında analsim oluşumları saptanmıştır. Daha sonra Ankara’nın batısında analsim ve klinoptilolit yatakları bulunmuştur.
Volkana tortul oluşumların gözlenebildiği ülkemizde daha çok klinoptilolit ve analsim türleri yoğunlukta olup diğer zeolit çok az rastlanmıştır. Manisa- Gördes ve Balıkesir- Bigadiç’ te Türkiye’nin en önemli zeolit yataklanmaları tespit edilmiş olup, buradaki zeolitler kolaylıkla işletilebilir türdendir. Ülkemiz genelinde toplam zeolit rezervinin 50 milyar ton civarında bulunduğu tahmin edilmektedir.
|
BÖLGE |
MİNERAL |
REZERV- KALİTE |
|
Balıkesir-Bigadiç |
Klinoptilolit |
Açık işletme madenciliğine uygun ortalama%80 zeolit içerikli; Toplam rezerv 24 milyar ton |
|
Kütahya- Emet |
Klinoptilolit |
Zeolit içeriği değişken1,5 milyar görünür+muhtemel tüf , 8 milyar analsim örtülü rezerv |
|
Eskişehir-Kırka |
Klinoptilolit |
1,3 milyar ton görünür+muhtemel rezerv |
|
Manisa-Gördes |
Klinoptilolit |
Açık işletmeye uygun 1,1 milyar rezerv |
|
Yalova-Karamürsel |
Klinoptilolit |
%50- 80 arası zeolit içerikli büyük kısmı görünür 1,5 milyar ton rezerv |
|
Bursa-M.Kemalpaşa |
Klinoptilolit |
Zeolit içeriği%30-80 arasında 600 milyon ton rezerv |
|
İzmir-Çeşme |
Klinoptilolit |
Görünür+muhtemel 500 milyon ton rezerv |
|
Afyon-Sandıklı |
Şabazit, Flipsit |
%25-65 arası zeolitli 500 milyon rezerv |
|
Kütahya-Şaphane |
Klinoptilolit |
150 milyon ton görünür+ muhtemel rezerv |
|
İstanbul-Şile |
Mordenit |
%50 den fazla zeolit içerikli 120 milyon ton rezerv |
|
İzmir-Foça |
Klinoptilolit |
120 milyon ton |
|
Bilecik-Söğüt |
Klinoptilolit |
%65 İçerikli 100 milyon ton |
|
Kütahya-Gediz |
Klinoptilolit |
50 milyon ton rezerv |
|
Edirne-Keşan |
Klinoptilolit |
Kalınlığı 20- 33 metre arası değişen 42 milyon ton görünür+muhtemel rezerv |
|
Çanakkale-Gelibolu |
Klinoptilolit |
% 50-75 arasında zeolit içerikli iki zonun görünür+muhtemel rezerv |
|
Yalova-Çınarcık |
Klinoptilolit |
Zeolit oranı değişken ve rezerv tespiti zor |
|
Edirne-Uzunköprü |
Klinoptilolit |
Düşük oranlı mostralar |
|
Balıkesir-Sultançayırı |
Klinoptilolit |
Düşük oralı küçük zeolit içerikli |
|
İzmir-Urla |
Klinoptilolit |
Belirsiz |
|
Bolu-Göynük-Mudurnu arası |
Klinoptilolit |
Ortalama %60-70 oranında zeolitli örtülü muhtemelen yüksek rezerv |
|
Bolu-Göynük |
Klinoptilolit |
Klinoptilolit içeriği %30 civarında bantlar, rezerv belirsiz. |
|
Ankara-Polatlı |
Analsim |
Rezerv belirsiz (yüksek) |
|
Ankara-Çayırhan |
Analsim |
Düşük tenör, belirsiz rezerv |
|
Ankara-Beypazarı |
Klinoptilolit |
Farklı mineralli, rezerv belirsiz |
|
Ankara-Kalecik |
Analsim |
Rezerv belirsiz(yüksek) |
|
Çorum-Uğurludağ |
Klinoptilolit |
Rezerv belirsiz |
|
Sivas-Yıldızeli |
Klinoptilolit |
Rezerv belirsiz |
|
Nevşehir-Ürgüp |
Analsim,Şabazit |
Rezerv muhtemelen yüksek |
8. Zeolite Ait Ürün Standartları:
Sektörde üretilen önemli ürünler için halen uygulanmakta olan TSE, DIN, SAE VE ANFOR gibi standartlar yoktur. ISO-9000 ve ISO 14000’ ye uyum konusunda TSE tarafından bir çalışma yapılmamıştır. Tarım Bakanlığının hayvan yemi katkısı olarak kullanılması ile ilgili bir izin bulunmaktadır.
ETİKETLER : ZEOLİT NEDİR,ZEOLİT HAKKINDA BİLGİ,ZEOLİT TANIMI,ZEOLİT SPESİFİKASYONU,ZEOLİT NEREDE KULLANILIR,ZEOLİT NEDEN KULLANILIR,ZEOLİT NASIL KULLANILIR,ZEOLİT MSDS,ZEOLİT KULLANIMI,ZEOLİT KULLANILDIĞI ALANLAR,ZEOLİT MADENİNİN KULLANIMI,ZEOLİT VE KULLANIM ALANLARI,ZEOLİT KİMYASAL VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ,ZEOLİT ELDESİ,ZEOLİT ÇIKARILMASI.
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
|
Ürün Cinsi |
Mineral İçeriği |
Ürün Boyutları |
Özellikler |
|
Yem katkı |
Klinoptilolit%75-85 |
0- 0,7 mm |
Lifli mineralsiz |
|
Toprak katkı |
Klinoptilolit %75-85 |
0.7- 1.8 mm |
Potasyum-klino |
|
Toprak(Çim) katkı |
Klinoptilolit%75-85 |
0.25 – 1.00 mm |
Potasyum-klino |
|
Hayvan Altlığı |
Klinoptilolit%75-85 |
1.8- 3.5 mm |
Klinoptilolit veya Şabazit |
|
At altlığı |
Klinoptilolit%85 |
0- 1.0 mm |
Klinoptilolit veya Şabazit |
|
Balık Havuzları |
Klinoptilolit % 85 |
16- 30 mm |
Bor içeriği10 ppm den az olmalı |
|
Su Arıtma |
Klinoptilolit%85 |
1-2.5 mm; 2.5-5 mm |
Potasyum veya sodyum klona |
|
Gaz Arıtma |
Klinoptilolit %85 |
3- 5 mm |
Potasyum veya sodyum klona olacak |
