MAKALELER / NAFTA VE YAPISI...ÖZELLİKLERİ..
1. NAFTA NEDİR?
Nafta, ham petrolün destilasyonu ile elde edilen alifatik ve aromatik hidrokarbonların bir karışımıdır. Nafta bileşimindeki hidrokarbonların kaynama noktalarına göre 5′e ayrılır;
-
Light Straight – Run Nafta
-
Heavy Straight – Run Nafta
-
Full Straight – Run Nafta
-
Light Hydrocrocked Nafta
-
Heavy Hydrocrocked Nafta
Nafta, içerik olarak hidrokarbonların (Alifatik ve/veya aromatik) bir karışımı olduğundan kesin bir formülü yoktur.
Nafta; akaryakıt, petrokimya ve kimya sektöründe ana hammadde olarak kullanılır. Kimya ve petrokimya sanayisinde genellikle yoğunluğu 0,66 ile 0,70 kg/l olan ince nafta tercih edilir. Daha ağır olan 0,70 ile 0,76 dansiteli nafta daha çok naftenik ve aromatik yapıda olup, genellikle akaryakıt üretiminde rafinerilerde kullanılır. Rafinerilerde bu tür nafta Straight – Run Naphtha (SRN) olarak adlandırılır.
Nadir metaller, üretim esnasında nafta içinde bulunmaz. Ancak taşıma depolama esnasında alkali metaller (Na, K, Li gibi) suda çözüldükleri için nafta içine kolayca girebilirler. Bu nedenle nafta türbine verilmeden önce dinlendirilmiş olmalı veya bir çeşit filtreden geçirilerek nafta içindeki su tutulmalıdır. Bu sayede suda çözünmüş olan Na, K ve Li gibi metallerin miktarları istenilen limit aralığına çekilmesi sağlanır.
Nafta’nın gaz fazı, sıvı fazından daha tehlikelidir. Patlaması için havanın oksijeni ve ateş kaynağı yeterlidir. Sıvı fazdan gaz faza geçiş çok hızlı olmaktadır. Statik elektrikten etkilenir. Buharı havadan ağırdır.
Nafta, doğal gaza alternatif yakıt olduğundan, genellikle kojenerasyon tesislerinde doğal gaz kesintilerinde kullanılmaktadır. Nafta uzun süre kullanılmayacaksa, Nafta depolama tankları (yüzer tavanlı olanlar hariç) ve hatları boşaltılmalıdır. Mümkünse tank ve hatlar azot basıncında tutulmalıdır. Yaz aylarına yaklaşırken, nafta stoğunun bitirilmesine dikkat edilmelidir. Tankın ve hatların drenajları her ne kadar açık olursa olsun gazın tamamen dışarı çıkması uzun zaman alır. Hatlar azot basıncında tutulamıyor ise boş tank ve hatlar su ile doldurulur ki, bu yöntemde hatlarda korozyona neden olacağından en iyi yöntem azot basıncında tutmaktadır.
Nafta, yakıldığı zaman ortaya çıkan ürünlerin çevre koşulları için herhangi bir problem oluşturmaması ve belirlenen yasal emisyon limitlerinin çok altında olması ve yüksek enerji değerine (11.500 kcal/kg) sahip olması gibi özelliklerden dolayı, türbinlerde yakıt olarak kullanılmasını cazip hale getirmiştir.
Nafta, gerekli teknik önlemler alınarak kullanıldığı takdirde gerek LPG; gerekse diğer yakıtlardan daha tehlikeli değildir. Teknik önlemlerden en önemlisi; nafta depolamasında kullanılan tankların, (API Akaryakıt Standartları’na uygun) yüzer tavanlı olmasıdır. Bu sayede nafta buharlaşma kayıplarını asgariye indirmek suretiyle yakıttan ekonomi yapılması mümkün olur. Bir diğer önlem de; nafta hatlarına emniyet vanalarının konmasıdır. Böylece, buharlaşma ile basınç yükselmesine karşı önlem alınarak, hatlar korunmuş olur.
2. FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLERİ
-
Genel Özellikleri
Fiziksel durumu Sıvı
Renk Renksiz
Koku Sülfürlü hidrokarbon kokusu
Sınıfı : Straight Run ve Hydrocracked Nafta
Kaynama noktası -20 ; +220 o C
Yoğunluğu 15 o C 0.75 kg/l
Parlama noktası - 18 o C’den az
-
Nafta Spesifikasyonları (Örnek)
| Analiz Parametreleri |
Limit |
| Kül (%) |
0.01 |
| Sülfür (%) |
1.0 |
| Vanadyum (ppm) |
0.5 |
| Alkali metaller (ppm) |
0.2 |
| Kurşun (ppm) |
1.0 |
| Kalsiyum (ppm) |
2.0 |
| Hidrojen (%) |
12.7 |
| Karbon Artığı (%) |
1.0 |
| Partiküller (mg/gal) |
10.0 |
| Su ve birikinti (%) |
0.10 |
| Yoğunluğu, 15 oC kg/lt |
0.66-0.75 |
| Viskozite, 20 o C, cet |
0.5 mil |
3. KARARLILIK VE REAKTİFLİĞİ
TERMAL KARARLILIK
-
Açık alev, kıvılcım gibi tutuşturma kaynaklarından ve ürünün buharlaşmasını meydana getirebilecek aşırı sıcaklardan (güneşe maruz kalması, buhar vb.) uzak tutulmalıdır.
UYUMSUZLUK
-
Nafta, hidrojen peroksit, sülfürik asit, sodyum hidroksit, klor gibi kuvvetli oksitleyici maddeler ile temas ettiğinde reaksiyona girerek patlayıcı özellik gösterir. Bu yüzden oksitleyici maddelerle temas ettirilmemeli ve nafta yakınında bu maddeler bulundurulmamalıdır.
ZARARLI BOZUNMA BİLEŞİKLERİ
-
Eksik yanma, duman ve karbon monoksitin artmasına neden olur. Karbon monoksitin kandaki oksijeni taşıyan hemoglobin ile, reaksiyonu oksijene kıyasla daha hızlı olur, buda dokulara oksijen taşınmasını engelleyerek zehirlenmelere neden olacağından insan sağlığı açısından tehlikelidir.
4. TEHLİKELİ BİLEŞİMLERİ
Belirlenen yasal yöntemlerle tehlikeli olduğuna dair ruhsat verilen bileşimleri şunlardır;
Benzen
Tolüen
Kısılen
Bazı elektrik üretim tesislerinin gaz türbinlerinde yakıt olarak kullanılan naftada, bu tür tehlikeli bileşimler bulunmamaktadır.
5. TEHLİKELERİ
-
Aşırı derecede yanabilen bir maddedir.
-
Benzen içerikli ürünlerin buharı teneffüs edildiğinde, kan kanseri, anemi ve diğer kan hastalıklarına neden olabilir.
-
Kısa süre dahi olsa, yüksek konsantrasyonlu buharını teneffüs etmek, bilinç kaybına neden olabildiği gibi ölümcülde olabilir.
6. İLK YARDIM
CİLT
-
Cilt, sabun ve su ile iyice yıkanmalıdır.
GÖZ
-
Gözler, bol miktarda ılık su ile yıkanmalı ve doktora kontrol ettirilmelidir.
SOLUK ALMA
-
Maruz kalan kişi temiz havaya çıkartılmalı, gerekli ise kalp masajı ve suni teneffüs uygulanmalı ve derhal tıbbi müdahale yapılmalıdır.
YUTMA
-
Kişi bilinçli değil ise suni olarak kusturulmamalıdır. Doktora götürülmelidir.
7. ACİL DURUMLARDA MÜDAHALE
YANGIN
-
Küçük yangınlar için, kuru kimyasal toz ve karbondioksit tipi yangın söndürücüler kullanılabilir.
-
Büyük yangınlarda, köpük ve su spreyi birlikte kullanılmalıdır.
-
İtfaiyeye haber verilmelidir.
-
Koruyucu elbise giyilmeli, oksijen maskesi kullanılmalı ve su spreyi vasıtası ile çevre korunmalıdır.
-
Yanan mahsul üzerine su atılmamalıdır. Aksi halde, yangının yayılmasına neden olabilir.
DÖKÜLME
-
Dökülen yerden tutuşturma kaynakları uzaklaştırılmalı, dökülen malzemeye toprak, kum, talaş ve benzer uygun maddeler uygulanarak toplanmalıdır.
-
Bulaşmış toprak, kum, talaş ve diğer maddeler, emniyet ve çevre kurallarına uygun biçimde tasfiye edilmelidir.
-
Dökülen malzemeler kaygan yüzeyler yapabilir.
-
Bazı döküntülerin yangın tehlikesi taşıdığına dikkat edilmelidir.
8. OLASI TEHLİKELER
SAĞLIK
-
Fazla miktarda buhar veya sisin solunması halinde baş ağrısı, baş dönmesi ve bulantı gibi haller görülebilir.
-
Deriye temas ettiğinde tahriş ve kuruluğa neden olabilir. Uzun süre temas edildiğinde çatlamalara ve yaralara neden olabilir.
-
Göze temas ettiğinde, yanma ve kızarmaya neden olabilir.
-
Yutulması halinde ağız, boğaz, mide ve bağırsaklarda tahrişe neden olabilir.
-
Akciğere geçmesi halinde ciddi tehlike arz eder, kanama, su toplama ve zatürreeye neden olabilir.
GÜVENLİK
-
Kolayca yanabilen bir hidrokarbondur.
-
Yere dökülen ürün kolayca tutuşabilen buhar kitlesi oluşturur ve aşırı sıcak bir madde ile temas edince tutuşabilir.
ÇEVRE
-
Sızma, kaçaklar ve dökülmesi halinde su üzerinde ince tabaka meydana getirebilir ve oksijen ile temasını önleyerek oksijensiz solunma durumuna neden olabilir.
-
Bu madde sulu ortamdaki organizmaya zarar verebilir.
-
Su üzerinde döküntülerin bulunması halinde uygun ekipmanların kullanımı ile ürünün yayılması önlenmelidir.
9. NAKLİYE VE DEPOLAMA
DEPOLAMA
-
Ateşleme kaynaklarından ve sıcaktan uzak, iyi havalandırılmış bölgelerde depolanmalıdır.
-
Bu ürünün kullanımı için dizayn edilmiş depolar ve ekipmanlar kullanılmalıdır.
-
Konteynırlar uygun biçimde etiketlendirilmiş olmalıdır ve bu uyarı etiketleri hiçbir zaman kaldırılmamalıdır.
-
Nafta depolama tankı atmosferinde, hacimce en az %19,5 oksijen olması halinde tanka girilebilir. Eğer bu ortamda (%19,5 oksijenin bulunduğu ortamda) aynı zamanda çalışanın sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek derecede nafta artığı hidrokarbonlar varsa bu hidrokarbonları süzebilecek tipte bir filtre ile tam yüz gaz maskesi kullanılmalıdır.
-
Tankın dışında daima kurtarma ekipmanları ve nefes alma malzemeleri ile yeterli sayıda insan bulundurulmalıdır.
SEVKİYATTA ÖNLEMLER
-
Personel sağlığına dikkat edilmeli ve deri ile temasından sakınılmalıdır.
-
Gözlere temasından kaçınılmalı, sıçramalardan meydana gelebilecek durumlarda yüz maskesi veya uygun kimyasal gözlük takılmalıdır.
GENEL ÖNLEMLER
-
Hafif hidrokarbon gazları tankın üst tarafında bulunabilir. Bu gazlar normal parlama noktasının altındaki sıcaklıklarda yangınlara ve tehlikeli patlamalara neden olabilirler. (Tankın üzerindeki gazın yanabilme ihtimali olduğundan parlama noktası kesin bir güvence değildir.)
-
Depolama tanklarından numune alma esnasında, dolum süresince ve ürün pompalandığında tüm ateşleme kaynaklarından ve statik elektrik şarjından kaçınılmalıdır.
-
Tank yapımında topraklama ve bağlantılarında kullanılan malzemelerin uygun olması sağlanmalıdır.
-
Ürün ile ıslanmış olan paçavraları ve döküntüleri temizlemede kullanılan kağıt veya malzemeler yangın tehlikesi taşıyabilir. Bunların birikmesine müsaade edilmemelidir.
-
Kullandıktan sonra hemen atılmalıdır. Boş konteynırlarda kalan ürün ve gazı yangın tehlikesi oluşturabilir.
-
Boş konteynırlara asla kesim, kaynak ve lehim gibi ısıl işlem yapılmamalıdır.
10. KİŞİSEL KORUYUCU TEÇHİZATLAR
-
Deri ile temasının önlenmesi için maddeyi geçirmeyen eldiven dahil koruyucu elbiseler (PVC ve tabii kauçuk hariç) kullanılmalıdır.
-
Kirlenen elbiseler kuru temizleme yapılmalı ve yıkanmalıdır.
-
Göze sıçramaya karşılık, gözlük veya yüz maskesi kullanılmalıdır.
-
Hidrokarbon oranı 300-3000 ppm ise gaz maskesi, 3000 ppm’den fazla ise temiz hava maskesi kullanılmalıdır.
B) NAFTA ANALİZLERİ
Bazı Enerji Üretim Santralarında Kullanılan Nafta Analiz Sonuçları
| Analiz Parametreleri |
Numune - 1 |
Numune - 2 |
| Kül (%) |
<0.002 |
<0.002 |
| Sülfür (%) |
<0.01 |
<0.01 |
| Vanadyum (ppm) |
<0.2 |
<0.2 |
| Sodyum (ppm) |
0.315 |
0.015 |
| Potasyum (ppm) |
0.072 |
0.00+ |
| Kalsiyum (ppm) |
0.56 |
0.19 |
| Hidrojen (%) |
13.2 |
13.0 |
| Kurşun (ppm) |
0.05 |
0.00 |
| Artık Karbon Miktarı (%) |
0.96 |
0.95 |
| Partikül madde (mg/l) |
0.07 |
0.06 |
| Su (ppm) |
48 |
45 |
| Sediment (%) |
<0.02 |
<0.02 |
| Parlama noktası (C) |
-14.5 |
-14.5 |
| Bakır korozyonu (No.) |
<1 |
<1 |
C) GENEL GÜVENLİK TALİMATLARI
Bu talimatlar genel iş güvenliği kuralları ve yönetmelikleri için bir tamamlayıcıdır.
-
Genel Talimatlar
-
-
Terminalin emniyetinden İşletme Müdürü ve İstasyon Sorumlusu, sorumludur. İşletme Müdürü ve İstasyon Sorumlusu, gerek terminal personelinden kaynaklanan gerekse üçüncü şahıslardan kaynaklanan tehlikeli gördüğü her türlü operasyonu durdurma, kısıtlama ve yasaklama yetkisi ile teçhiz edilmiştir.
-
-
-
Terminaldeki ateşli işler,
-
-
Ancak çalışma sahasında hidrokarbon olmadığından emin olduktan sonra,
-
Yangın ve kazanları önleyici her türlü tedbiri aldıktan sonraki
-
İşin başına terminal personelinden bir sorumlu koyduktan sonra,
-
Gerekli “ateşli iş müsaadesi” formu İşletme Müdürü ve İstasyon Sorumlusu veya onun delege ettiği bir sorumlu tarafından hazırlanıp imza edildikten sonra yapılabilir.
-
-
Elektrikli ekipmanların (veya başka bir sebeple oluşan mesela düşen bir ekipman veya el aletlerinin) oluşturabileceği sparkdan (kıvılcım çıkışından) kaçınılmalıdır. Spark çıkartmayan alaşımlı el aletleri, yanıcı parlayıcı gaz ortamı olan yerlerde kullanılabilir.
-
-
-
Bina içi veya dışında bulunan riskli bölgeler, daima temiz tutulmalı ve bu bölgelerde, atıklar, bez parçaları, kağıt, kuru yapraklar, odun parçaları vs. gibi yanıcı materyaller bulunmamalıdır. Yağlı iş elbiseleri ve tulumlar kapalı yerlerde muhafaza edilmelidir. Her günün sonunda bu tip bölgeler temizlenmelidir.
-
-
-
Araç trafiğinin kontrol edildiği yükleme ve boşaltma yerleri dışında seyir halinde olan araçların standart ateşlemeli tipte motorları olmalı ve terminal trafik kurallarına uygun şekilde seyir etmeleri sağlanmalıdır.
-
-
-
Acil müdahale ekipmanlarına (özellikle yangın hidrantları, yangın pompaları vs.) olan ulaşım yolları her zaman açık tutulmalıdır.
-
-
-
Hatlar üzerindeki flanş, vana ve diğer ekipmanlar, ancak basınçları atmosfer basıncına düşürüldükten ve gerekli yerlere körler konulduktan sonra sökülebilir.
-
-
-
Şalter operasyonlarının yapılması, elektrikli ekipmanların sökülmesi ve bakımı ile elektrik bağlantıları vb. gibi elektrikli işler, ancak elektrik teknisyenleri tarafından yapılır. Diğer personelin bu işleri yapması yasaktır.
-
-
-
Terminalde iyi bir bakımın yapılması ve yürütülebilmesi emniyetin temelini teşkil eder. Bunun yanında
-
-
Her yer temiz tutulmalıdır.
-
Korozyonu önleyici tedbirler alınmalı ve sürdürülmelidir.
-
Tank güvenlik havuzu (dayk) içi ve duvarlarının çatlak ve yarıkları kapatılmalıdır (seal edilmelidir). (sızdırmaz hale getirilmelidir.)
-
Her türlü vana conta ve salmastra kaçakları hemen giderilmelidir.
-
Akaryakıt hortumları sağlam ve test edilmiş olmalıdır.
-
Elektrikli ekipmanlar ve topraklama sistemleri iyi durumda muhafaza edilmelidir.
-
Yangın mücadele ekipmanlarının bakımı ve muhafazası titizlikle yürütülmelidir.
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
