MAKALELER / ETİLEN - ASETİLEN - PROPİLEN - hammaddeler ansiklopedisi
Etilen kimyası. Bütün hidrokarbonlar içinde, en etkinleri olefinlerdir. Bu yüzden etilen CH2CH2, petrokimyada kullanılan hammaddelerin ilki ve hâlâ en önemlisidir. Ham petrolde ve tabiî gazda az miktarda bulunduğu için, diğer olefinler gibi etilenin de, parafin sınıfından bir petrol ürününün (nafta, gasoil) düşük basınçta ve su buharı eşliğinde (steam-cracking), 800 veya 900°C’a doğru cracking’iyle elde etme yoluna gidilir. Daha sonra soğurma ve düşük sıcaklıkta ayrımsal damıtma işlemlerinden geçirilerek arıtılır. Öte yandan, etan da, 800 ile 850° C’a doğru pirolizle etilen vererek ayrışabilir.
Fosforik asit gibi bir katalizör eşliğinde polimerleşmeyle elde edilen polietilenler (C2H4)n, plastik maddeler («politen») ve yağlama maddeleri gibi çeşitli uygulamaları olan sıvı ve katılar meydana getirir. Etilen oksit CH2CH2O, etilenin 275°C’a doğru gümüşlü katalizörle doğrudan doğruya yükseltgenmesiyle veya etilenin sulu bir klor çözeltisinde işlenmesiyle meydana gelen etilen klorhidrin’in CICH2CH2OH derişik alkali tepkimesiyle elde edilir. Etilen oksit, birçok yeni türevin üretildiği bir ara maddedir:
a) etilen oksidin 35°C’ta ve 3 kg/sm2′lik bir basınç altında sulu amonyakla tepkimesinden elde edilen etil aminler; bunlar asit özelliği gösteren H2S gazının (hidrojen sülfür) eriticileri, aşınma önleyici, emülsiyonlaştırıcı maddeler, ıslatma etkenleri olarak kullanılır;
b) etilen oksidin, 200°C’ta veya, fosforik asit gibi bir katalizör kullanılırsa, daha düşük bir sıcaklıkta hidratlanmasından elde edilen etilenglikoller; bunlar, donma noktasını düşürücü, eritici, plastikleştirici, nemlendirici maddelerdir ve eter ile esterleri verir;
c) etilen oksidin fenoller veya yüksek merkaptanlarla birleşmesinden elde edilen iyonsuz deterjanlar;
d) etilen oksidin tereftalik asitle birleşmesinden elde edilen ve reçineler, plastik maddeler, dacron veya tergal gibi dokuma elyafını meydana getiren akrilikler) polyesterler.
Etanol CH3CH2OH etilenin, düşük basınçta sülfürik asitte soğurulmasından veya fosforik ya da sülfürik asit gibi bir katalizör eşliğinde 250°C’a doğru, doğrudan doğruya hidratlanmasından elde edilir. Donma noktasını düşürücü ve eritici olarak kullanılan etanolden özellikle yükseltgeme veya hidrojen giderme yoluyle asetaldehidin CH3 CHO elde edilmesinde ara ürün olarak yararlanılır. Asetaldehit de, yüksek tepkime özelliği gösteren bir hammaddedir; yükseltgemeyle asetik asit ve asetik anhidrit, yoğunlaştırmayle normal bütanol, etanolle yeniden bileşerek bütadien verir; bu ürünler de yeni tepkimelere yol açar.
Doğrudan doğruya klorlama ile elde edilen etilen klorür CH2CICH2CI çok güçlü bir eriticidir ve katalitik cracking işlemiyle vinil klorür CH2CHCI verir; bu klorurün polimerleri de, çok kullanılan vinil reçineleridir.
Hidroklorik asidin etilene doğrudan doğruya etkimesiyle elde edilen etil klorür de CH3CH2CI etkin bir eriticidir. Ayrıca kurşun tetraetil üretiminde kullanılır; kurşun tetraetil benzinlerin oktan indisini arttırmakta kullanılan vuruntu önleyici katkı maddelerinin en etkililerinden biridir.
Viniliden klorür CC1/2CH2, tekstil elyafı ve plastik madde olarak kullanılan polimerlerin başka bir hammaddesidir. Bazı elastomerlerin türediği etilen klorhidrin CICH2CH2OH ile aerosol üretiminde ve soğutucu sıvı olarak kullanılan flüoroetan-lar, etilenin halojenlerle verdiği sayısız bileşiklerin diğer örneklerindendir.
• Propilen kimyası. Olefinlerin ikincisi olan propilen CH3CHCH2, etilenin verdiği tepkimelere benzer tepkime özellikleri taşır. Reforming ve cracking gazlarında bol bulunan propilen düşük sıcaklıkta ayrımsal damıtma ile kolayca ayrılır, üretim, propan’ın basınç altında, katalizörlü veya katalizörsüz olarak hidrojen giderme işleminden geçirilmesiyle artırılabilir; steam-cracking ile hem etilen, hem de propilen elde edilir.
Katalitik polimerleşmeyle elde edilen po-lipropilenler (C3H6)n plastik madde kaynakları içinde, ilerisi için en çok ümit verenidir. 200°C’ta, 50 kg/sm2′lik bir basınç altında ve fosforik asit gibi bir katalizör eşliğinde elde edilen tetrameri (C3H6)* alkilarilsülfonat tipindeki kokulu deterjanların saray, bahçe üretiminde çok kullanılır.
İzopropanol (CH3)2 CHOH, sülfürik asidin propilene etkimesi ve meydana gelen sülfatın hidroliziyle elde edilir.
Donma noktasını düşürücü, eritici, su giderici olarak ve özellikle, katalitik hidrojen gidermeyle aseton CH3COCH3 üretiminde kullanılır; eriticilerin en ünlüsü olan aseton ayrıca birçok senteze de yol açar.
Propilen oksit CH3 (CHCH2)0 her ne kadar etilen oksitten daha az etkinse de, oldukça sık kullanılır; 250°C’ta katalitik izomerleşmeyle alilik alkol CH2CHCH2OH verir; bu alkolün önce klorlanıp sonra alkali hidroliz işleminden geçirilmesiyle gliserin
CH2OH—CHOH—CH2OH sentezi yapılır; önemli özellikleri olan gliserin, patlayıcılar, selofan, tekstil elyafı, reçineler v.b. için hammadde olarak kullanılır. Akrolein de CH2CHCHO propilen’in yükseltgenmesinden türeyen bir aldehittir.
• Bütilenler kimyası, iki normal bütilen CH2CHCH2CH3 ve CH3CHCHCH3 ile izobütilen (CH3)2CCH2 cracking gazlarında bulunur. Normal bütan’ın, 450°C’a doğru, bir katalizör (alümin/krom oksit) eşliğinde hidrojen kaybetmesiyle elde edilir. Bütilenler, başlıca alkilasyon işleminden geçirilerek oktan indisi çok yüksek olan yakıtların elde edilmesinde kullanılır, öte yandan, izobütîlen, izopren CH2CCH3CHCH2 ile kopolimerleştirilerek bütil kauçuk verir; izopren, izopentan’dan hidrojen giderilmesi veya yüksek sıcaklıkta ısıl cracking ile elde edilir.
Diolefinlerin en tanınmışı olan bütadien CH2CHCHCH2, sunî kauçuk üretiminde kullanılan hammaddelerden biridir. Bütilenlerin veya normal bütanın hidrojen kaybetmesi gibi çeşitli usullerle hazırlanan bütadien asetaldehit veya asetilenden de elde edilebilir. Stirenle kopolimerleştirilerek sentetik «S» kauçuğunu, akrilonitrille de «N» kauçuğunu verir. Heksametilendiamin NH2 (CH2>6 NH2 aracılığıyle naylon elde etmek için de yine bütadienden yararlanılabilir.
• Asetilen kimyası. Hidrokarbonların en basiti olan ve çok eskiden beri kullanılan asetilen CHCH, genellikle, tabiî gazın yüksek sıcaklıkta piroliziyle elde edilir; piroliz, etan’ın hidrojen kaybetmesine yol açar.
Çok önemli tepkime özellikleri taşıyan bu madde özellikle Almanya’da, başlı başına bir sanayi dalının gelişmesini sağlamıştır.
Asetilen petrokimyada, etilen oksit, asetaldehit ve bütadien’in elde edilmesinde kullanılan bir hammaddedir. Hidrojen siyanür tepkimesiyle akrilonitril CH2CHCN verir; akrilonitril «N» kauçuğunun, aminlerin, asitlerin ve polimerleşmeyle plastik maddelerin, orlon gibi akrilik elyafın türediği önemli bir ara üründür.
Asetilenin klorla verdiği bileşikler de oldukça kalabalıktır. Doğrudan doğruya tepkimeyle, ot ilâcı olarak kullanılan tetrakloretan meydana gelir; tetrakloretan kireçle işlenerek kuru temizleme işlemlerinde eritici olarak kullanılan trikloretilen haline CICHCCI2 dönüşür. Hidroklorik asit asetilenle birleşerek vinil klorür CH2CHCI verir; bu maddenin polimerleşmesiyle de po-livinil klorürlü plastikler türer. Hidroklorik asit ayrıca, vinilasetilen CHCCHCH2 gibi asetilen polimerlerine de etkiyerek kloropren CH2CCICHCH2 meydana getirir; kloropren, sentetik kauçukların en eskisi olan neoprenin hammaddesidir. Asetik asidin asetilene etkimesiyle vinil asetat CH3COOCHCH2 oluşur; vinil asetat da, plastik döküm, kalıplama, çekme, üfleme işlemlerinde plastik madde veya plastikleştirici olarak kullanılan vinil reçineleri halinde polimerleşir.
ETİKETLER :
ETANOL MSDS
ETANOL KİMYASI
ETANOL ELDESİ
ETANOL YAPIMI
ETİLEN KİMYASI
ETİLEN MSDS
ETİLEN ELDESİ
ASETİLEN KİMYASI
ASETİLENİN KİMYASAL VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
ASETİLEN NEREDE KULLANILIR
İZOPROPANOL (İPA) NERDE KULLANILIR
İZOPROPANOL MSDS
PROPİLEN OKSİT MSDS
PROPİLEN OKSİT NEREDE KULLANILIR
PROPİLEN OKSİT YAPIMI VE KİMYASI
HAMMADDELER ANSİKLOPEDİSİ
